Süt Alerjisi (İnek Sütü Proteini Alerjisi)
İnek sütü proteini alerjisi (İSPA), genellikle bebeklik döneminde ortaya çıkan ve bağışıklık sisteminin süt proteini (kazein, whey vb.) ile aşırı tepki göstermesiyle gelişen bir gıda alerjisidir. İnek sütü hem emzirilen, hem de formül mama ile beslenen bebeklerde görülebilir.
Çalışmalara göre İSPA dünya genelinde bebeklerin %2 ila %7.5'u arasında görülmektedir. Alerji oranı, ülkeden ülkeye ve beslenme alışkanlıklarına göre değişebilir. Örneğin, formül mama kullanan bebeklerde bu oran daha yüksek olabilir (Food allergy: A review and update on epidemiology, pathogenesis, diagnosis, prevention, and management - PubMed).
Süt Alerjisi (İSPA) Türleri
1) lgE Aracılı Alerji: Belirtiler hızla (dakikalar veya birkaç saat içinde) ortaya çıkar. Genellikle deri döküntüleri, kurdeşen, nefes almada zorluk gibi reaksiyonlar gözlenir.
2) Non-lgE Aracılı Alerji: Belirtiler daha geç ortaya çıkar (birkaç saat veya gün içinde). Sindirim sorunları ve egzama gibi cilt problemlerinin gözlenmesi yaygındır.
Süt Alerjisi Belirtileri
İnek sütü proteini alerjisinin belirtileri hafif deri reaksiyonlarından ciddi anaflaktik reaksiyonlara kadar geniş bir yelpazede görülebilir.
1) Cilt Reaksiyonları: Kurdeşen (ürtiker), egzama (özellikle yanaklarda ve eklem bölgelerinde), ciltte kızarıklık veya kaşıntı
2) Sindirim Sorunları: İshal veya mukuslu dışkı, kusma veya mide bulantısı, karın ağrısı veya huzursuzluk
3) Solunum Belirtileri: Hırıltılı solunum, burun tıkanıklığı veya akıntısı, öksürük
4) Ciddi Reaksiyonlar: Nefes almada zorluk; dudak, dil veya yüz şişmesi, ciddi tansiyon düşüşü ve şok
*Belirtilerin şiddeti, bebeğin/çocuğun alerji türüne (lgE veya non-lgE) ve bireysel bağışıklık sistemine bağlıdır. Alerjik tepki olduğunu düşündüğümüz belirtiler gözlediğimizde vakit kaybetmeden miniğimizi takip eden hekime durumu taşımalıyız.
Süt Alerjisi Nasıl Teşhis Edilir?
İnek sütü proteini alerjisi (İSPA) tanısında çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, çocuğun yaşına, belirtilerine ve alerji öyküsüne bağlı olarak değişir. Tanı, genellikle bir alerji uzmanı tarafından konur ve aşağıdaki yöntemlerden biri veya birkaçı kullanılabilir:
1) Tıbbi Öykü ve Belirti Analizi: Çocuğun yaşadığı belirtiler detaylı bir şekilde sorgulanır. Bu belirtiler arasında şunlar olabilir: Ciltte kızarıklık, egzama, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, ishal, kabızlık, hırıltılı solunum, astım benzeri belirtiler.
Uzman hekim, ailedeki alerji geçmişini de değerlendirir. Çünkü ailedeki gıda alerjileri veya astım gibi bağışıklık sistemi ile ilişkili hastalıkların varlığı, İSPA ihtimalini arttırabilir.
2) Eliminasyon Diyeti: Uzman hekim, eğer bebek anne sütü alıyorsa annenin diyetinden süt ve süt ürünlerini çıkarmasını talep edebilir. Bebek formül mama kullanıyorsa süt içermeyen bir mama verebilir. Eliminasyon süresi genellikle 2-4 hafta arasında değişir. Bu süreçte belirtilerin azalıp azalmadığı gözlemlenir. Eğer, belirtiler kayboluyorsa, bu bir İSPA'yı işaret edebilir.
3) Spesifik lgE Ölçümleri: Kan testi ile inek sütü proteinine (kazein veya whey gibi) karşı üretilen lgE antikorlarının seviyesi ölçülür. Yüksek seviyeler, alerji ihtimalini güçlendirebilir. Ancak bu test alerjinin şiddeti hakkında bilgi vermez.
4) Cilt Prick Testi: Cilt üzerine süt proteini içeren bir damla uygulanır ve bu bölge hafifçe çizilir. 15-20 dakika içinde kızarıklık, kabarıklık ya da şişlik oluşursa test pozitif kabul edilir. Bu yöntem, lgE aracılı alerjilerde oldukça güvenilir bir tanı aracıdır. Genellikle alerji uzmanları tarafından uygulanır.
5) Alerjen Yükleme Testi (Oral Gıda Yükleme Testi): Bu test, bir sağlık uzmanının gözetiminde belirli miktarda süt proteininin bebeğe/çocuğa verilmesiyle yapılır. Amaç, çocuğun alerjen tepki gösterip göstermediğini kontrol etmektir. Reaksiyonlar dikkatlice gözlemlenir. Anaflaksi riski olan çocuklarda bu test yalnızca hastane ortamında gerçekleştirilir. Bu testler yalnızca tıbbi bir ortamda, alerji uzmanlarının kontrolünde yapılmalıdır.
*İnek Sütü Proteini Alerjisi'nin (İSPA) kesin tanısı bir sağlık uzmanının gözetiminde yapılmalıdır. Yanlış bir tanı, gereksiz beslenme kısıtlamalarına yol açarak bebeğin büyüme ve gelişimini olumsuz etkileyebilir.
Süt Alerjisi Tanısı Kondu - Şimdi Bu Süreç Nasıl Yönetiliyor?
Süt alerjisi tanısı koyulan bir bebek ve çocuk için doğru süreç yönetimi, hem çocuğun hem de ailenin yaşam kalitesini arttırmak adına önemlidir. Sürecin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi için aşağıdaki adımlar izlenebilir:
Süt alerjisi tanısı bir uzman hekim tarafından konduktan sonra, mutlaka önerilen tedavi ve beslenme planına sadık kalınmalıdır. Tanı koyulduktan sonra doktorunuz size şu konularda rehberlik edecektir:
- Hangi süt ürünlerinden kaçınılması gerektiği
- Alternatif beslenme önerileri (örneğin bebeğimiz için hipoalerjenik mamalar)
- Gerekirse diyetisyen desteği ile beslenme programı hazırlanması
Süt İçeren Yiyeceklerden Kaçınmamız Gerekebilir: Süt alerjisi olan bebeklerin beslenme programından, sadece süt değil, aynı zamanda süt türevlerini içeren tüm gıdalar çıkarılmalıdır. Etiket okuma alışkanlığımız yoksa kendimizi bu noktada geliştirmemiz gerekecektir.
*Etiketlerde "İz miktarda süt ürünü içerebilir." ya da "Süt ürünleri ile aynı tesiste/aynı bantta üretilmiştir." gibi uyarılar dikkatimizde olmalıdır.
Bebeğimiz Anne Sütü İle Besleniyorsa Beslenme Programımızı Düzenlememiz Gerekebilir: Yapılan araştırmalar, annenin beslenme düzeninden süt ürünlerinin çıkarılmasının bazı durumlarda bebekteki semptomları iyileştirdiğini göstermektedir. Ancak bu kadar mutlaka doktor gözetiminde alınmalıdır.
Bebeğimiz Formül Mama ile Besleniyorsa Hipoalerjenik Mamaya Geçmemiz Gerekebilir: EHF (Extensively hydrolyzed formula) ya da AAF (Amino acid-based formula) gibi alternatif formül mamaları doktorumuz önerebilir. Bu hiopalerjenik mama çeşitlerine biraz daha bakalım:
EHF Formül Mamalar: Süt proteinleri küçük parçalara ayrılarak bebeğin bağışıklık sistemi tarafından "zararsız" olarak algılanması sağlanır. Çoğu süt alerjisi olan bebek için bu mamalar güvenli kabul edilmektedir.
AAF Formül Mamalar: Protein yerine serbest aminoasitler içerir. Alerjik reaksiyon riski böylece tamamen ortadan kaldırılır. Genellikle daha şiddetli süt alerjilerinde veya EHF mamalara yanıt alınamadığında önerilir.
*Hangi mamanın kullanılacağına pediatrist ya da alerji uzmanı karar vermelidir. Ayrıca bu mamaların tadının diğer mamalara göre farklı olabileceği, bebeğin alışmasının zaman alabileceği unutulmamalıdır.
Acil Durumlar İçin Hazırlıklı Olmakta Fayda Var
Süt alerjisi nadir durumlarda ciddi bir alerjik reaksiyona (anaflaksi gibi) yol açabilir. Anaflaksi, hayatı tehdit edebileceğinden, ailelerin ve çocuğa bakım veren kişilerin bu durumlara hazırlıklı olması önemlidir:
- EpiPen Kullanımını Bilmek: Epinefrin oto-enjektörleri, anaflaksi gibi ciddi reaksiyonlarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Çocuğun bakımından sorumlu tüm kişiler (ebeveynler, öğretmenler, aile büyükleri ve bakıcılar, hatta varsa evde yaşı uygun büyük kardeşler) EpiPen kullanımı konusunda eğitim almalıdır.
- Acil Durum Plan Hazırlığı: Çocuğun okuluna, bakıcısına ve diğer ilgililere yazılı bir acil durum planı verilmelidir. Plan şunları içermelidir: Gözlenebilecek alerjen gıda belirtileri, acil durumlarda yapılması gerekenler listesi ve epinefrin ya da antihistaminiklerin kullanımı bilgileri.
- Tıbbi Bileklik Kullanımı: Çocuğun alerjik olduğunu belirten bir bileklik, acil durumlarda sağlık çalışanlarına hızlı bilgi sağlar.
